De geschiedenis van de wijnbouw in Zuid-Afrika gaat terug tot 1655, toen Jan van Riebeeck de eerste wijngaard aanlegde en vier jaar later de eerste wijn werd geproduceerd. Tegenwoordig produceert het land een fascinerend assortiment wijnen van zowel internationale als inheemse druivensoorten. Hoewel veel wijnliefhebbers bekend zijn met wereldwijd erkende druivensoorten, heeft Zuid-Afrika verschillende unieke druivensoorten die het verhaal vertellen van zijn innovatie en erfgoed op het gebied van wijnbouw. Van kruisingen die speciaal zijn ontwikkeld voor de lokale omstandigheden tot historische druivensoorten die hun kenmerkende karakter hebben gevonden in de Zuid-Afrikaanse bodem, deze druiven vertegenwoordigen de bijdrage van het land aan de diversiteit van de wijn in de wereld.
Pinotage: de vlaggenschipdruif van Zuid-Afrika
Pinotage is de beroemdste wijncreatie van Zuid-Afrika en de enige wijncultivar die echt uit het land afkomstig is. Hij werd in 1925 gecreëerd door professor Abraham Izak Perold aan de Universiteit van Stellenbosch door kruising van Pinot Noir en Cinsault (toen lokaal bekend als Hermitage, vandaar de naam “Pino-tage”).
Perold had een ambitieus maar praktisch doel voor ogen: een druif creëren die de finesse en elegantie van Pinot Noir combineerde met de winterhardheid en ziekteresistentie van Cinsault, die goed gedijde in het Zuid-Afrikaanse klimaat. De kruising leverde slechts vier zaden op, die in de tuin van Perold werden geplant. Toen Perold de universiteit verliet, waren deze experimentele wijnstokken bijna voor altijd verloren, maar gelukkig werden ze gered en overgeplant naar het Elsenburg Agricultural College.
De eerste commerciële Pinotage-wijn werd pas in 1941 geproduceerd en de naam verscheen pas in 1961 voor het eerst op een wijnetiket. Tegenwoordig maakt Pinotage ongeveer 6,5% uit van alle wijngaarden in Zuid-Afrika en heeft het zich ontwikkeld tot een nobele Zuid-Afrikaanse cultivar die wordt gebruikt voor de productie van enkele van de beroemdste en meest prestigieuze wijnen van het land.
Het is belangrijk om op te merken dat Pinotage geen hybride druif is, zoals soms ten onrechte wordt gedacht. Een hybride is het resultaat van een kruising tussen verschillende soorten, terwijl Pinotage een kruising is tussen twee variëteiten binnen dezelfde soort (Vitis vinifera). Recente genomische studies hebben aangetoond dat stressresponsgenen een belangrijke bron van genetische diversiteit zijn die Pinotage onderscheidt van zijn ouder Pinot Noir, waardoor hij zich specifiek kan aanpassen aan de Zuid-Afrikaanse groeiomstandigheden.
Qua smaak hebben Pinotage-wijnen doorgaans rokerige, aardse tonen met hints van rood fruit, chocolade, koffie en kruiden. Sinds de jaren 80 richten Zuid-Afrikaanse wijnmakers zich op kwaliteit in plaats van kwantiteit en produceren ze premium Pinotage-wijnen die het ware potentieel van deze druivensoort laten zien.
Inheemse Zuid-Afrikaanse creaties
Hoewel Pinotage misschien wel de bekendste Zuid-Afrikaanse creatie is, zijn er verschillende andere druivensoorten ontwikkeld die specifiek zijn afgestemd op de Zuid-Afrikaanse omstandigheden, voornamelijk door het werk van professor Christiaan Johannes Orffer aan de Universiteit van Stellenbosch.
Therona: een verborgen juweeltje
Therona is een van de meest unieke druivensoorten van Zuid-Afrika, ontwikkeld aan het eind van de jaren vijftig als een kruising tussen Crouchen Blanc (Kaapse Riesling) en Chenin Blanc. Professor Orffer heeft deze druivensoort zorgvuldig ontwikkeld en vernoemd naar zijn mentor, wijnpionier en professor CJ Theron.
Het idee achter het kruisen van deze druivensoorten was om de kwaliteit van de lokaal geproduceerde Chenin Blanc te verbeteren. Bijna 30 jaar na de eerste kruising werd Therona geïntroduceerd in de lokale wijnindustrie en toonde het aanzienlijke potentieel als een enkele cultivar in dezelfde periode dat Pinotage zich vestigde.
Ondanks het potentieel bleven druiventelers sceptisch over Therona en bleven ze zich concentreren op hun gevestigde Chenin Blanc-wijngaarden. In 2015 was er in heel Zuid-Afrika slechts 61,81 hectare beplant met deze variëteit, waarvan slechts 0,26 hectare in de regio Stellenbosch. Tegenwoordig is Stellenbosch Vineyards de enige wijnmakerij in Zuid-Afrika die deze unieke variëteit produceert, met een Limited Release Therona van een enkele wijngaard met slechts 100 wijnstokken aan de voet van de Stellenbosch berg. Volgens recente rapporten biedt Therona zelfs in warmere gebieden een goede zuurgraad en gedijt het goed onder moeilijke omstandigheden.
Chenel en Weldra: de kruisingen van Chenin en Trebbiano
Chenel, in 1973 gecreëerd door professor Orffer, is een andere witte Zuid-Afrikaanse wijndruivensoort, geproduceerd door een kruising tussen Chenin Blanc en Trebbiano. Het is de eerste inheemse Zuid-Afrikaanse druivensoort die na Pinotage werd geïntroduceerd.
Weldra heeft dezelfde ouders als Chenel en is ook een kruising tussen Chenin Blanc en Trebbiano. Volgens wijnkenner Jancis Robinson behoudt Weldra een goede zuurgraad tijdens het rijpen, maar neigt het naar vrij neutraal smakende wijnen. Deze eigenschap maakt het waardevol voor blenddoeleinden waar neutrale componenten met een goede structuur nodig zijn.
Nouvelle: de opkomende variëteit
Nouvelle is een recentere toevoeging aan de inheemse druivensoorten van Zuid-Afrika, ontwikkeld in 1964 door professor Orffer door middel van kruising in de open lucht. Aanvankelijk gerapporteerd als een kruising tussen Sémillon en Crouchen Blanc (Cape Riesling), wordt Nouvelle beschreven als een cultivar met een bovengemiddelde groeikracht en opbrengst, goed aangepast aan middelmatige en hoogwaardige bodems.
Het is een vroegrijpe variëteit die rond half februari kan worden geoogst. Fysiek heeft Nouvelle middelgrote tot grote bladeren die drie tot vijf lobben hebben, donkergroen zijn en glad aan de onderkant. De bessen zijn klein tot middelgroot, kort ovaal en zeer licht van kleur, met een taaie, bijna leerachtige schil die ze resistent maakt tegen botrytis (een schimmelziekte).
Wijn gemaakt van Nouvelle wordt omschreven als weinig zuur met grasachtige en groene paprikatonen. De eerste commerciële wijn van de druivensoort Nouvelle werd rond 2005 gebotteld, met een productie van ongeveer 400 kisten door Boland Cellars. Meer recentelijk heeft Pierre Rabie uit Koueberg met Nouvelle gewerkt en merkte op: “Ga er niet vanuit dat je het beste uit de wijn haalt door het hoge rendement van Nouvelle”.
Historische druivensoorten met Zuid-Afrikaans karakter
Naast de rassen die specifiek in Zuid-Afrika zijn gecreëerd, hebben verschillende internationale cultivars door eeuwenlange teelt in de Kaap een uitgesproken Zuid-Afrikaanse identiteit ontwikkeld.
Chenin Blanc: de kampioen onder de Zuid-Afrikaanse witte wijnen
Chenin Blanc, plaatselijk ook bekend als Steen, neemt een bijzondere plaats in binnen de Zuid-Afrikaanse wijnbouw. Het was een van de eerste wijnstokrassen die in de jaren 1650 door Jan van Riebeeck in de Kaap werd geïntroduceerd en vandaag de dag is het de meest aangeplante wijnstoksoort in Zuid-Afrika, goed voor 18,6% van alle wijnstokaanplantingen.
Zuid-Afrika is momenteel de grootste producent van Chenin Blanc ter wereld en de druivensoort is een integraal onderdeel geworden van de Zuid-Afrikaanse wijnidentiteit. Wat Zuid-Afrikaanse Chenin Blanc zo bijzonder maakt, is zijn opmerkelijke veelzijdigheid: hij wordt gebruikt in alles van mousserende wijn en witte wijnblends tot zoete wijnen en zelfs versterkte wijnen en brandewijn.
De hoge opbrengsten, de ongelooflijke veelzijdigheid en het vermogen om te groeien op grond die ongeschikt is voor andere witte wijnsoorten hebben allemaal bijgedragen aan het succes van Chenin Blanc in Zuid-Afrika. Zuid-Afrikaanse Chenin Blanc biedt doorgaans een evenwichtige zuurgraad en aangename fruitige smaken die “de Loire (de traditionele thuisbasis van Chenin Blanc in Frankrijk) in het stof doen bijten”.
Hanepoot: oude zoete wijndruif
Hanepoot, de Zuid-Afrikaanse naam voor Muscat of Alexandria, is een andere historische variëteit met diepe wortels in de wijnbouw aan de Kaap. Aangenomen wordt dat dit de “Spaanse druif” is waar Van Riebeeck in de vroegste dagen van de Kaapkolonie naar verwees. Sommige Hanepoot-wijngaarden in Zuid-Afrika zijn meer dan 100 jaar oud, met gegevens die erop wijzen dat er al in 1882 wijnstokken werden aangeplant op boerderijen zoals Gevonden.
Deze knoestige oude wijngaarden vormen een belangrijk onderdeel van het wijnbouwkundig erfgoed van Zuid-Afrika. De Hanepoot-druif staat vooral bekend om de zoete wijnen met een honingachtige smaak. De wijnstokken produceren doorgaans middelgrote trossen groenachtige druiven die halverwege de zomer, wanneer ze rijp zijn voor de oogst, karakteristieke bruine vlekjes op de schil krijgen.
Hanepoot-druiven gedijen goed in de volle zon met weinig vochtigheid en zijn goed bestand tegen hitte. De wijnstokken geven de voorkeur aan zandige leemgrond met een goede drainage en een licht zure pH-waarde, maar ze passen zich aan de meeste goed doorlatende grondsoorten aan. Door hun robuuste karakter en hun vermogen om heerlijk zoete wijnen te produceren, hebben ze al eeuwenlang een vaste plaats in de Zuid-Afrikaanse wijnbouw.
Crouchen: de verkeerd genoemde Riesling
Crouchen is een witte druivensoort die oorspronkelijk uit de westelijke Pyreneeën in Frankrijk komt, maar daar nu vrijwel is uitgestorven vanwege zijn grote gevoeligheid voor schimmelziekten zoals echte meeldauw en valse meeldauw. In Zuid-Afrika staat hij van oudsher bekend als Cape Riesling, hoewel hij geen verband houdt met de echte Riesling-druif.
Uit gegevens blijkt dat Crouchen in 1850 voor het eerst vanuit Frankrijk naar de Clare Valley in Australië werd verscheept, waar hij ten onrechte werd geïdentificeerd als zowel Semillon als Riesling, voordat hij als een nieuwe variëteit met de naam Clare Riesling werd beschouwd. Pas in 1976 identificeerde ampelograaf Paul Truel de wijnstokken met zekerheid als de Franse variëteit Crouchen.
In Zuid-Afrika wordt Crouchen (als Kaapse Riesling) op grote schaal verbouwd en was het begin jaren 2000 goed voor bijna 3% van alle Zuid-Afrikaanse wijngaarden, met meer dan 7900 hectare aangeplant, voornamelijk in de regio's Paarl en Stellenbosch. Wijnkenner Jancis Robinson merkt op dat sommige Kaapse Rieslings het potentieel hebben om te rijpen en beter te worden op fles.
Colombard: het werkpaard onder de witte wijnen
Colombard, in Zuid-Afrika ook wel Colombar genoemd, is de op één na meest aangeplante witte wijnsoort in het land. Hij produceert kwaliteitswijn in warmere gebieden met een goed zuurgehalte, wat resulteert in frisse, interessante wijnen met aangename fruitige aroma's.
Hoewel Colombard wordt gebruikt in witte wijnblends, wordt het grootste deel meestal gebruikt voor de productie van brandewijn. Het vermogen om de zuurgraad in warme klimaten te behouden, maakt deze druif bijzonder waardevol voor de Zuid-Afrikaanse wijnbouw, vooral in gebieden waar veel andere witte druivensoorten het moeilijk hebben.
De toekomst van Zuid-Afrikaanse druivensoorten
Hoewel er niet veel hectaren met inheemse druiven worden verbouwd, ontstaat er een kleine maar groeiende markt, aangedreven door consumenten die op zoek zijn naar authenticiteit en een gevoel van herkomst. Het bewustzijn van inheemse Zuid-Afrikaanse wijnstokrassen neemt toe, waarbij innovatieve producenten erkennen dat deze variëteiten kunnen helpen om een echt onderscheidende Zuid-Afrikaanse wijnidentiteit te creëren.
Zoals een waarnemer uit de sector opmerkt: “Het is niet genoeg om alleen maar te praten over een echt gevoel van plaats of het aanbieden van iets unieks Zuid-Afrikaans dat zich kan meten met de beste wijnen ter wereld – we moeten ook de daad bij het woord voegen”. Vooruitstrevende wijnmakers vragen zich af waarom de sector voor zijn toekomst naar het buitenland moet kijken in plaats van zijn eigen weg te gaan met rassen die speciaal voor de Zuid-Afrikaanse omstandigheden zijn gekweekt.
Deze inheemse variëteiten zijn niet alleen nieuw, maar hebben ook praktische voordelen. Variëteiten die speciaal zijn ontwikkeld voor Zuid-Afrikaanse omstandigheden, kunnen beter bestand zijn tegen de uitdagingen van klimaatverandering en vereisen minder ingrijpen en middelen om kwaliteitsdruiven te produceren. Hun aanpassing aan de lokale omstandigheden vormt een duurzame benadering van de wijnbouw die aansluit bij de hedendaagse milieubewustzijn.
De unieke druivensoorten van Zuid-Afrika vormen een schat aan wijnbouwkennis die meer erkenning verdient. Van de internationaal erkende Pinotage tot minder bekende pareltjes als Therona, Chenel, Weldra en Nouvelle, deze variëteiten tonen de Zuid-Afrikaanse innovatie in de wijnbouw en de aanpassing aan lokale omstandigheden.
Ondertussen hebben gevestigde variëteiten zoals Chenin Blanc, Hanepoot, Crouchen en Colombard zo'n uitgesproken Zuid-Afrikaanse karakter ontwikkeld dat ze niet meer weg te denken zijn uit de wijnidentiteit van het land. Door deze inheemse variëteiten te blijven verbouwen en promoten, kan Zuid-Afrika zich verder onderscheiden op de wereldwijde wijnmarkt en tegelijkertijd zijn rijke wijnbouwtraditie in ere houden.
Voor wijnliefhebbers die verder willen kijken dan de bekende internationale variëteiten, bieden de unieke druiven van Zuid-Afrika nieuwe smaken, texturen en verhalen om te ontdekken. Ze verbinden wijnliefhebbers met specifieke locaties, culturele gebruiken en historische verhalen die nergens anders te vinden zijn, waardoor ze een werkelijk bijzondere bijdrage leveren aan de wijnwereld.
Reactie plaatsen
Reacties